علم امام به رفتار شیعیان
آیا امام زمان، علیهالسلام، از اعمال و رفتار شیعیان اطلاع پیدا مىكنند؟
از بررسى مجموعه معارف مربوط به خصوصیات و ویژگیهاى اهلبیت عصمت، علیهمالسلام، چنین برمىآید كه ائمه اطهار، علیهمالسلام، از كم و كیف عملكردهاى مردم آگاه مىشوند و در موقعیتها و شرائط خاصى جهت هدایت و اصلاح اعمال و رفتار آنها اقدامات بخصوصى نیز انجام مىدهند. دلیلهایى كه براین مدعا مىتوان ارائه نمود; برخى جنبه برهانى دارند و بعضى دیگر نقلى. در اینجا با توجه به مجال مختصرى كه هست تنها به ذكر دو نمونه از دلیلهاى نقلى باختصار اكتفا مىگردد:1- مساله علم امام
با توجه به مسئولیتهاى مهمى كه امام، در بینش اسلامى، در نظام هستى و جامعه اسلامى عهدهدار است و مردم هم ملزم به تبعیت كامل و پیروى بىچون و چرا از او هستند اقتضاى طبیعى چنین حقیقتى آن است كه امام در تمام زمینهها اعم از امور دینى و دنیوى و كلى و جزئى و همینطور آنچه مربوط به هدایت مردم است علم و اطلاع كاملى داشته باشد. حتى براین اساس شیعه معتقد است. اولا امام باید اعلم اشخاص باشد، ثانیا علم او همانند علم پیامبر حضورى، موهبتى و عام و فراگیر باشد. لذا در بخشى از روایات وقتى به توصیف علم امام پرداخته مىشود از كم و كیف آن با تعابیرى چون علم به «ما كان و ما یكون و ما هو كائن» یاد مىشود; به عنوان مثال در اصول كافى مرحوم كلینى بابى را تحت عنوان «ان الائمه یعلمون علم ما كان و ما یكون و انه لا یخفى علیهم شئ» ارائه نموده است و یا مرحوم علامه مجلسى حدود بیست و دو روایت در جلد بیست و شش بحار نقل كرده است كه برطبق مفاد آنها امام نسبتبه همه آنچه در آسمان و زمین و بهشت و جهنم تا قیامت واقع مىشود عالم است و چیزى نیست كه ائمه، علیهمالسلام، نسبتبه آن علم نداشته باشند.از دقت در مضمون این دسته از روایات بخوبى معلوم مىشود كه ائمه اطهار، علیهمالسلام، كه از جمله آنها وجود مبارك امام زمان، علیهالسلام، مىباشند از عملكردها و رفتار و حتى نیتهاى شیعیان خود باخبر مىشوند بعلاوه در این خصوص از وجود مبارك حضرت بقیةالله، علیهالسلام، روایتى وارد شده است: لایعزب عنا شیئمن اخباركم. (1) هیچ یك از اخبار شما از دیدما پنهان نمىماند. ما بر همه امور شما اطلاع پیدا مىكنیم...
بنابراین كوچكترین جایى براى شك در احاطه علم امامزمان، علیهالسلام، برتمام شؤون احاد مردم باقى نمىماند.
2- اخبار عرض اعمال
با مراجعه به قرآن كریم و روایات معصومین، علیهمالسلام، این نكته هم بخوبى استفاده مىشود كه پیامبر، صلىاللهعلیهوآله، و امامان، علیهمالسلام، براعمال امت آگاهى دارند. در قرآن كریم مىخوانیم: قل اعملوا فسیرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون... (2) اى پیامبر به مردم بگو: اعمال و وظایف خود را انجام دهید و بدانید كه خدا و رسولش و
مومنان اعمال شما را مىبینند...
روایاتى كه در این زمینه وارد شده استبسیار زیاد است از جمله در تفسیر همین آیه از امام صادق، علیهالسلام، نقل شده است كه آن حضرت فرمودند:تمام اعمال مردم هر روز صبح به پیامبر اكرم، صلىاللهعلیهوآله، عرضه مىشود اعمال نیك و اعمال بد. بنابراین مراقب باشید... (3)
ویا در روایتى عبدالله بن ابان زیات مىگوید به حضرت رضا، علیهالسلام، عرض كردم كه براى من و خانوادهام دعایى بكنید. حضرت فرمودند: مگر من دعا نمىكنم؟ به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شبى برمن عرضه مىشود لذا در هر مورد كه مناسب باشد دعا مىكنم
عبدالله مىگوید این حرف امام، علیهالسلام، براى من تعجب آور بود كه اعمال ما هر روز و شب بر امام، علیهالسلام، عرضه شود امام، علیهالسلام، وقتى متوجه تعجب من شدند خطاب به من فرمودند: آیا كتاب خداوند عزوجل را نمىخوانى آنجا كه مىفرماید: و قل اعملوا فسیرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون.
و در ادامه آن امام رضا، علیهالسلام، فرمودند: به خدا سوگند در این آیه مراد از مؤمنون علىبنابىطالب، علیهالسلام، است. (4)
از آنجا كه همه ائمه، علیهالسلام، به منزله نفس و احدند و همه آنها لذا یك نور هستند از هر حكمى كه به یكى از آنها ثابتشود به بقیه هم ثابتخواهد شد.
بنابراین از مفاد این دسته از روایات و روایات عرض اعمال در شبهاى قدر به ساحت مقدس امام زمان، علیهالسلام، بخوبى معلوم مىشود كه حضرت صاحب الزمان، علیهالسلام، براعمال شیعیان آگاهى دارند. پس از اطلاع از این حقیقت عمده آن است كه هر كس در حد توان خود به گونهاى عمل كند كه موجبات شادى پیامبر اكرم، صلىاللهعلیهوآله، و ائمهاطهار، علیهمالسلام، را فراهم سازد در این باره هم نقل است كه روزى امام صادق، علیهالسلام، خطاب به اصحاب و مردمى كه در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند:
چرا رسول خدا، صلىاللهعلیهوآله، را از خود مىرنجانید؟
شخصى از حضرت سؤال كرد: یابن رسول ما چگونه رسولخدا، صلىاللهعلیهوآله، را ناراحت مىكنیم؟
حضرت صادق، علیهالسلام، فرمودند: مگر نمىدانید كه كلیه اعمال شما بر رسولخدا، صلىاللهعلیهوآله، عرضه مىشود پس اگر معصیتى در اعمال شما مشاهده نماید باعث ناراحتى و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان پیامبراكرم، صلىاللهعلیهوآله، را ناراحت نكنید بلكه سعى كنید با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازید.
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – حسین عسگری
1. المجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج53، ص175.
2. سوره توبه (9)، آیه 105.
3. الكلینى، محمدبن یعقوب، ج1، كتاب الحجة، باب عرض الاعمال على النبى و الائمة، ص219، ح1.
4. همان، ص219، ح4.
